Từ 01/7/2025 các chính sách mới về bảo hiểm xã hội (BHXH) sẽ chính thức được áp dụng theo Luật BHXH số 41/2024/QH15. Trong bối cảnh kinh tế biến động, BHXH là một chính sách an sinh quan trọng của Nhà nước giúp đảm bảo thu nhập và bảo vệ quyền lợi về lâu dài cho người tham gia. Vậy Bảo hiểm xã hội là gì? Và quy định mới nhất. Mời bạn đọc hãy cùng EBH Thái Sơn tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

1. Bảo hiểm xã hội là gì?

Căn cứ Khoản 1 Điều 3 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 quy định:

Như vậy,

Bảo hiểm xã hội (viết tắt: BHXH) tiếng anh là "Social Insuarance" là một sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người tham gia BHXH khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, khi nghỉ hưu hoặc chết, trên cơ sở đóng vào Quỹ BHXH hoặc do ngân sách nhà nước bảo đảm.

Thông qua việc đóng góp một phần tiền lương hàng tháng, người tham gia BHXH cùng đóng góp vào quỹ BHXH. Quỹ này được quản lý trên nguyên tắc tập trung, thống nhất, công khai, minh bạch và được sử dụng cho mục đích chi trả các quyền lợi BHXH cho những người tham gia khi cần thiết, đảm bảo đúng đối tượng và được hạch toán độc lập theo quy định tại khoản 4 Điều 5 Luật BHXH 2024.

Các chính sách BHXH giúp bảo vệ quyền lợi lâu dài cho người tham gia

Bên cạnh đó, việc thực hiện BHXH theo nguyên tắc đơn giản, dễ dàng, thuận tiện, bảo đảm kịp thời và đầy đủ các quyền lợi của người tham gia, người thụ hưởng chế độ BHXH.

Cơ quan Bảo hiểm xã hội có chức năng thực hiện chế độ, chính sách BHXH; quản lý và sử dụng các quỹ BHXH; thanh tra chuyên ngành theo quy định tại Khoản 1 Điều 16 Luật BHXH 2024. Đứng đầu là cơ quan Bảo hiểm xã hội Việt Nam thuộc Bộ Tài Chính được tổ chức theo hệ thống 3 cấp từ trung ương đến địa phương.

1.1 Các loại hình bảo hiểm xã hội tại Việt Nam

Căn cứ theo quy định tại Điều 4 Luật BHXH 2024, bảo hiểm xã hội có 05 loại hình sau:

1. Trợ cấp hưu trí xã hội;

2. Bảo hiểm xã hội bắt buộc;

3. Bảo hiểm xã hội tự nguyện;

4. Bảo hiểm thất nghiệp;

5. Bảo hiểm hưu trí bổ sung;

Các loại hình BHXH nhằm đảm bảo quyền lợi, hỗ trợ tài chính và bảo vệ người tham gia BHXH trong các tình huống khó khăn và rủi ro trong cuộc sống như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, hưu trí, hoặc tử vong.

2. Đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội

Người dân nên tìm hiểu về đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) để biết mình có thuộc diện bắt buộc hoặc tự nguyện tham gia, từ đó đảm bảo quyền lợi và thực hiện đúng nghĩa vụ theo quy định pháp luật.

Việc phân loại đối tượng tham gia sẽ là cơ sở để xác định mức đóng, phương thức đóng và quyền lợi được hưởng. Từ 01/7/2025, theo quy định tại Điều 2 Luật BHXH năm 2024 có 04 nhóm đối tượng tham gia BHXH gồm:

Năm 2025 có 04 nhóm đối tượng tham gia BHXH

Nhóm 1: Người lao động là công dân Việt Nam gồm:

1. Người làm việc theo hợp đồng lao động (HĐLĐ) không xác định thời hạn, HĐLĐ xác định thời hạn có thời hạn từ đủ 01 tháng trở lên.

2. Cán bộ, công chức, viên chức.

3. Công nhân, viên chức quốc phòng, công nhân công an, người làm công tác khác trong tổ chức cơ yếu.

4. Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp quân đội nhân dân (QĐND); sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn kỹ thuật Công an nhân dân (CAND); người làm công tác cơ yếu hưởng lương như đối với quân nhân.

5. Hạ sĩ quan, binh sĩ QĐND; hạ sĩ quan, chiến sĩ CAND phục vụ có thời hạn; học viên quân đội, công an, cơ yếu đang theo học được hưởng sinh hoạt phí.

6. Dân quân thường trực.

7. Người lao động đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng.

8. Vợ hoặc chồng không hưởng lương từ ngân sách nhà nước được cử đi công tác nhiệm kỳ cùng thành viên cơ quan đại diện nhà nước Việt Nam ở nước ngoài được hưởng chế độ sinh hoạt phí.

9. Người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã (HTX), liên hiệp HTX.

10. Người hoạt động không chuyên trách ở xã, ở thôn, tổ dân phố.

11. Chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh.

Nhóm 2: Người lao động (NLĐ) là người nước ngoài làm việc với người sử dụng lao động tại Việt Nam theo HĐLĐ có thời hạn từ đủ 12 tháng trở lên, trừ trường hợp NLĐ di chuyển trong nội bộ doanh nghiệp hoặc đã đủ tuổi nghỉ hưu.

Nhóm 3: Người sử dụng lao động (NSDLĐ) gồm:

1. Cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập.

2. Cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp thuộc QĐND, CAND và tổ chức cơ yếu.

3. Tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội khác.

4. Cơ quan, tổ chức nước ngoài, tổ chức quốc tế hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam;

5. Doanh nghiệp, tổ hợp tác, hợp tác xã, liên hiệp HTX, hộ kinh doanh, tổ chức khác và cá nhân có thuê mướn, sử dụng lao động theo HĐLĐ.

Nhóm 4: Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện có 2 nhóm sau:

1. Công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc và không phải người đang hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH và trợ cấp hằng tháng.

2. Người lao động, cán bộ, công chức viên chức đang tạm hoãn thực hiện HĐLĐ và không tham gia BHXH trong thời gian tạm hoãn.

3. Hình thức tham gia bảo hiểm xã hội

Hiện nay, việc tham gia BHXH được thực hiện theo 2 hình thức là bắt buộc tham gia hoặc đăng ký tham gia tự nguyện tùy thuộc vào việc người dân thuộc nhóm đối tượng tham gia nào. Việc nắm rõ hình thức tham gia sẽ giúp người dân chủ động hơn trong việc lựa chọn phương án phù hợp với điều kiện cá nhân, đảm bảo quyền lợi an sinh và thực hiện đúng quy định pháp luật.

Theo Luật BHXH, tại một thời điểm nhất định, mỗi người chỉ có thể tham gia BHXH theo 01 trong 02 hình thức sau:

1. Tham gia theo hình thức bắt buộc

2. Tham gia theo hình thức tự nguyện

3.1 Hình thức tham gia BHXH bắt buộc

Căn cứ theo Khoản 3 Điều 3 Luật BHXH 2024 quy định:

3. Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội (BHXH) do Nhà nước tổ chức mà người lao động, người sử dụng lao động thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc phải tham gia.

Như vậy, BHXH bắt buộc là một loại hình BHXH do Nhà nước tổ chức áp dụng tham gia bắt buộc đối với một số nhóm đối tượng tham gia BHXH (Nhóm 1,2 và 3) đang tham gia lao động thuộc các doanh nghiệp, cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức xã hội và các đơn vị khác.

Mức đóng BHXH bắt buộc được tính trên cơ sở tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc và mức hưởng BHXH được tính trên cơ sở mức đóng và thời gian đóng BHXH của người tham gia.

3.2 Hình thức tham gia BHXH tự nguyện

Căn cứ theo Khoản 4 Điều 3 Luật BHXH 2024 quy định:

4. Bảo hiểm xã hội tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà công dân Việt Nam tự nguyện tham gia và được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình.

Như vậy, BHXH tự nguyện cũng là một loại hình BHXH do Nhà nước tổ chức và dành cho người không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc.

Đối tượng tham gia BHXH thuộc Nhóm 4 có thể tự đăng ký tham gia BHXH theo hình thức tự nguyện, được lựa chọn thời gian, mức đóng BHXH theo mức thu nhập và được hưởng các chế độ BHXH tự nguyện theo quy định.

Người tham gia BHXH bắt buộc được hưởng 05 chế độ BHXH

4. Các chế độ bảo hiểm xã hội tại Việt Nam

Từ ngày 01/7/2025 khi Luật BHXH số 41/2024/QH15 có hiệu lực thi hành. Căn cứ theo Điều 4 Luật BHXH, người tham gia BHXH tùy theo loại hình tham gia BHXH là bắt buộc hoặc tự nguyện sẽ được hưởng các chế độ BHXH sau:

a) Đối với người tham gia BHXH bắt buộc được hưởng 05 chế độ BHXH gồm:

1. Chế độ ốm đau.

2. Chế độ thai sản.

3. Chế độ hưu trí.

4. Chế độ tử tuất.

5. Bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp.

05 chế độ được hưởng khi tham gia BHXH bắt buộc

b) Đối với người tham gia BHXH tự nguyện sẽ được hưởng 04 chế độ BHXH gồm có:

1. Trợ cấp thai sản.

2. Chế độ hưu trí.

3. Chế độ tử tuất.

4. Bảo hiểm tai nạn lao động.

Trong đó, bắt đầu từ năm 2025 người tham gia BHXH tự nguyện sẽ được hưởng thêm 02 chế độ mới là trợ cấp thai sản và bảo hiểm tai nạn lao động tự nguyện. Những thay đổi này không chỉ nâng giúp cao quyền lợi của người tham gia BHXH tự nguyện mà còn khuyến khích nhiều đối tượng tham gia hơn, góp phần xây dựng một hệ thống BHXH toàn diện và bền vững.

5. Quyền và nghĩa vụ của người tham gia BHXH

Quyền và nghĩa vụ của người tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) là một trong những nội dung quan trọng mà người tham gia đặc biệt là người lao động và người sử dụng lao động cần nắm rõ. Liên quan đến quyền và nghĩa vụ khi tham gia BHXH đã được pháp luật quy định cụ thể tại Điều 10 và Điều 11 Luật BHXH 2024 mới nhất (áp dụng từ 01/7/2025) sẽ giúp người tham gia chủ động hơn trong việc thực hiện và bảo vệ quyền lợi của mình. Cụ thể:

5.1 Quyền của người tham gia

Mỗi người tham gia BHXH nên biết rõ các quyền của mình để bảo vệ lợi ích hợp pháp, chủ động trong việc hưởng chế độ và tránh bị thiệt thòi khi có rủi ro xảy ra. Căn cứ Khoản 1 Điều 10 Luật BHXH năm 2024 người tham gia BHXH được hưởng 07 quyền sau: 

1. Hưởng các chế độ BHXH theo quy định.

2. Cấp sổ BHXH.

3. Cơ quan BHXH định kỳ hằng tháng cung cấp thông tin về việc đóng BHXH thông qua VssID hoặc xác nhận thông tin về đóng BHXH khi có yêu cầu.

4. Yêu cầu người sử dụng lao động và cơ quan BHXH thực hiện đầy đủ trách nhiệm về BHXH đối với mình theo quy định như đăng ký tham gia, chốt sổ BHXH...

5. Tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật về BHXH.

6. Quyền chủ động đi khám giám định y khoa để xác định mức suy giảm khả năng lao động khi đang bảo lưu thời gian đóng BHXH.

7. Quyền khiếu nại, tố cáo và khởi kiện về BHXH theo quy định.

5.2 Nghĩa vụ của người tham gia

Bên cạnh các quyền, người tham gia BHXH cũng cần nắm rõ các nghĩa vụ của mình để thực hiện đúng quy định pháp luật, vừa để đảm bảo quyền lợi cá nhân và góp phần duy trì hệ thống an sinh xã hội công bằng, bền vững.

Theo đó, căn cứ theo Khoản 1 Điều 11 Luật BHXH năm 2024 người tham gia BHXH tự có trách nhiệm thực hiện 03 nghĩa vụ quan trọng sau:

1. Trách nhiệm đóng BHXH đầy đủ theo quy định.

2. Theo dõi việc thực hiện trách nhiệm về BHXH của bản thân.

3. Thực hiện việc kê khai thông tin chính xác, trung thực và đầy đủ theo đúng quy định.

Việc hiểu đúng và đầy đủ về quyền lợi được hưởng và trách nhiệm phải thực hiện sẽ giúp người tham gia BHXH bảo vệ lợi ích cá nhân và góp phần xây dựng hệ thống an sinh xã hội bền vững.

Người tham gia cần biết các hành vi bị cấm để không vi phạm pháp luật

6. Hành vi bị cấm khi tham gia bảo hiểm xã hội

Người tham gia BHXH cần biết rõ các hành vi bị cấm để tránh vi phạm pháp luật, bảo vệ quyền lợi chính đáng và góp phần xây dựng hệ thống an sinh xã hội minh bạch, công bằng hơn. Căn cứ theo Điều 9 Luật BHXH năm 2024, có 7 hành vi bị cấm gồm:

1. Trốn tránh nghĩa vụ đóng BHXH như chậm đóng, trốn đóng BHXH bắt buộc.

2. Chiếm dụng, chậm trễ trong việc thanh toán các khoản tiền hưởng BHXH.

3. Cản trở, gây khó khăn hoặc làm thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người tham gia BHXH.

4. Gian lận, giả mạo hồ sơ trong việc thực hiện BHXH.

5. Đăng ký, báo cáo sai sự thật hoặc cung cấp sai thông tin về BHXH.

6. Thông đồng, móc nối, bao che, giúp sức cho hành vi vi phạm pháp luật về BHXH.

7. Cầm cố, mua bán, thế chấp, đặt cọc sổ BHXH dưới mọi hình thức.

Những hành vi này không chỉ vi phạm pháp luật mà còn ảnh hưởng đến quyền lợi hưởng chế độ BHXH của người lao động. Việc tuân thủ các quy định về BHXH sẽ giúp đảm bảo các quyền lợi cho tất cả các bên tham gia.

6.1 Lợi ích khi hiểu rõ các hành vi bị cấm

Việc nắm rõ các hành vi bị cấm trong lĩnh vực BHXH theo quy định cũng rất quan trọng, bởi nó giúp người lao động và người sử dụng lao động:

1. Tránh vi phạm pháp luật.

2. Bảo vệ quyền lợi cá nhân, khi biết rõ các hành vi bị cấm, người tham gia có thể:

   • Phát hiện và tố giác các hành vi sai phạm từ phía người sử dụng lao động hoặc tổ chức vi phạm.

   • Tránh bị lôi kéo hoặc vô tình tham gia vào các hành vi gian lận, dẫn đến mất quyền lợi hoặc bị xử lý hành chính, hình sự.

3. Giúp người lao động nâng cao nhận thức pháp lý khi chủ động giám sát quá trình tham gia BHXH và trách nhiệm của cá nhân trong việc thực hiện chính sách BHXH.

Khi mọi người tham gia đều tuân thủ tốt quy định, hệ thống BHXH sẽ vận hành một cách hiệu quả, đảm bảo quyền lợi cho tất cả người tham gia và hạn chế thất thoát quỹ BHXH.

Trên đây là những tổng hợp và chia sẻ từ Bảo hiểm xã hội điện tử eBH. Bảo hiểm xã hội không chỉ là quyền lợi mà còn là trách nhiệm của mỗi công dân. Việc tham gia đầy đủ và đúng quy định giúp người lao động đảm bảo cuộc sống ổn định khi gặp rủi ro và khi về hưu. Để tối ưu hóa quyền lợi, mỗi người tham gia hãy chủ động tìm hiểu thông tin, cập nhật chính sách mới từ các nguồn thông tin chính thống và lựa chọn hình thức tham gia phù hợp.

Nếu bạn có thắc mắc cần giải đáp, xin vui lòng liên hệ cơ quan BHXH gần nhất hoặc liên hệ tổng đài Trung tâm HTKH 24/7 miễn phí 1900.558872 - 1900.558873 của EBH - Giải pháp phần mềm kê khai BHXH của Công ty PTCN Thái Sơn để được hỗ trợ và tư vấn chi tiết. 

Tài Phạm