Để giải quyết khó khăn trước mắt nhiều lao động muốn cầm cố sổ bảo hiểm xã hội, thậm chí là mua bán sổ. Tuy nhiên, việc cầm cố sổ bảo hiểm xã hội, hoặc mua bán sổ là hành vi trái pháp luật. Người lợi dụng trục lợi từ sổ bảo hiểm xã hội có thể bị phạt tiền nặng hơn có thể bị đi tù.

Mua bán sổ bảo hiểm xã hội để trục lợi có thể bị phạt tù

1. Sổ bảo hiểm xã hội không phải là tài sản

Theo điều 96 của Luật bảo hiểm xã hội năm 2014  mỗi người lao động khi tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) được cấp 1 sổ bảo hiểm xã hội. Sổ này dùng để theo dõi việc quá trình tham gia BHXH, là giấy tờ quan trọng làm căn cứ để giải quyết  các chế độ bảo hiểm xã hội theo quy định.

Bên cạnh đó, Theo quy định tại Điều 105, Bộ luật Dân sự 2015 thì tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản (VD: đất đai, nhà cửa, xe cộ, cổ phiếu, trái phiếu, giấy ghi nợ…) theo đó sổ BHXH không phải là một loại tài sản và mọi giao dịch dân sự liên quan đến việc mua bán, cầm cố loại giấy tờ này là không hợp pháp.

1.1 Mua bán và cầm sổ bảo hiểm xã hội

Sổ BHXH không phải là một loại tài sản do đó việc cầm sổ bảo hiểm xã hội hoặc mua bán sổ bảo hiểm xã hội đều là bất hợp pháp.

Trên thực tế, việc cầm cố sổ BHXH được thực hiện dưới hình thức lập hợp đồng ủy quyền rút bảo hiểm xã hội 1 lần.Theo đó, người bán ngay lập tức sẽ nhận được một số tiền ít hơn số tiền có thể rút BHXH một lần theo sổ. Người mua được ủy quyền sẽ cầm theo các giấy tờ ủy quyền và sổ BHXH làm các thủ tục rút BHXH một lần để hưởng khoản tiền chênh.

Thực tế, cơ quan BHXH rất khó để xác định được đâu là ủy quyền rút BHXH một lần thật và đâu là trường hợp mua bán sổ BHXH, do đó hành vi mua bán sổ BHXH rất khó để phát giác. Chỉ khi phát hiện 1 đối tượng được ủy quyền thực hiện hành vi rút BHXH một lần của nhiều người khác nhau thì mới bị phát giác điều tra làm rõ. Lợi dụng kẽ hở này, nhiều đối tượng vẫn thực hiện hành vi mua bán sổ BHXH để trục lợi bất chính.

Cầm sổ bảo hiểm xã hội hoặc mua bán sổ BHXH có thể giải quyết cho người lao động khó khăn tài chính trước mắt tuy nhiên lại khiến người lao động mất đi rất nhiều lợi ích.

• Người lao động được hưởng số tiền ít hơn so với số tiền thực hưởng BHXH 1 lần của mình

• Người lao động bị trừ hết thời gian tham gia đóng BHXH khi đã làm hồ sơ hưởng BHXH 1 lần, do đó mất đi cơ hội được hưởng lương hưu khi về già.

• Người lao động mất đi cơ hội được cấp thẻ BHYT miễn phí khi về hưu

• Mất cơ hội hưởng chế độ tử tuất

Việc cầm cố sổ bảo hiểm xã hội “lợi ngắn hại dài” người lao động mất đi chỗ dựa vững chắc khi về già. Hành vi cầm cố, mua bán sổ BHXH tiếp tay cho việc trục lợi từ sổ BHXH, gián tiếp gây ra những vấn đề tiêu cực và giảm chất lượng cuộc sống của người lao động về lâu dài.

Lợi ngắn hại dài khi cầm cố sổ bảo hiểm xã hội

2. Rủi ro khi mua bán, cầm sổ bảo hiểm xã hội

Nhiều người người không biết việc thực hiện mua bán hoặc cầm cố sổ BHXH ngoài việc bị phạt hành chính, trong trường hợp nặng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự và đi tù. Bên cạnh đó, người thực hiện hành vi mua bán còn gặp nhiều rủi ro khác.

Có rất nhiều rủi ro khi mua bán sổ BHXH dưới hình thức ủy quyền nhưng vì lợi ích và cung cầu nên các đối tượng vẫn chấp nhận thực hiện. Cụ thể:

Đối với người bán sổ BHXH: Rủi ro bị ép giá bán, khiến số tiền nhận được khi bán thấp hơn rất nhiều so với việc đi rút BHXH một lần. 

Đối với người mua sổ BHXH: Có thể gặp rủi ro nếu bị người bán làm lại sổ BHXH và rút BHXH 1 lần trước, khi đó người mua sẽ không được rút BHXH một lần nữa. Hoặc trong trường hợp người bán qua đời trước thời điểm được rút BHXH 01 lần cơ quan BHXH sẽ giải quyết chế độ tử tuất cho thân nhân của người bán sổ BHXH, chứ không chi trả BHXH 01 lần theo giấy tờ ủy quyền mà trước đó người mua và người bán đã ký.

2.1 Mức phạt đối với hành vi mua bán cầm cố sổ BHXH

Cầm số sổ bảo hiểm xã hội hoặc mua bán sổ bảo hiểm xã hội nhằm mục đích trục lợi là hành vi trái pháp luật. Người trục lợi từ hành vi cầm cố sổ bảo hiểm xã hội, mua bán sổ BHXH nếu bị phát hiện tùy mức độ sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội, nặng hơn có thể bị xử lý hình sự.

Cụ thể mức phạt như sau: Tại Khoản 1 và Khoản 2, Điều 40 Nghị định 12/2022/NĐ-CP quy định: 

"Điều 40. Vi phạm quy định về lập hồ sơ để hưởng chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp

1. Phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 2.000.000 đồng đối với người lao động có một trong các hành vi vi phạm sau đây:

a) Kê khai không đúng sự thật hoặc sửa chữa, tẩy xóa làm sai sự thật những nội dung có liên quan đến việc đóng, hưởng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp nhưng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự;

2. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với người sử dụng lao động có hành vi làm giả, làm sai lệch nội dung hồ sơ hưởng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp để trục lợi chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp nhưng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự đối với mỗi hồ sơ hưởng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp làm giả, làm sai lệch nội dung nhưng tối đa không quá 75.000.000 đồng.”

Như vậy, người bán và cả người mua sổ BHXH, thực hiện cầm cố sổ BHXH sẽ có thể bị phạt từ 1.000.000 - 2.000.000 đồng. Trong trường hợp người sử dụng lao động có hành vi làm giả, làm sai lệch nội dung hồ sơ hưởng bảo hiểm xã hội để trục lợi chế độ bảo hiểm xã hội có thể bị phạt từ 10 -20 triệu đồng.

Bên cạnh đó, các cá nhân thực hiện mở dịch vụ cầm cố sổ BHXH, mua bán sổ BHXH để trục lợi có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 214, Bộ luật hình sự về tội gian lận BHXH. Mức phạt nặng nhất có thể lên tới 05-10 năm nếu chiếm đoạt từ 500 triệu động hoặc gây thiệt hại từ 500 triệu đồng trở lên.

Nếu gây thiệt hại từ 20 - 100 triệu đồng có thể nhận mức phạt tù từ 3 tháng đến 2 năm hoặc cải tạo không giam giữ 2 năm.

Người lao động tuyệt đối không cầm cố sổ bảo hiểm xã hội hay có các hành vi mua bán sổ bảo hiểm xã hội. Các hành vi này không những làm mất đi lợi ích về lâu dài mà còn gây ra các hành vi trái pháp luật nhằm mục đích trục lợi từ bảo hiểm xã hội.

Bảo hiểm xã hội điện tử eBH mong rằng những chia sẻ trong bài viết trên đây có thể mang lại cho Quý độc giả những thông tin hữu ích nhất.